ગુજરાતની મુલાકાતે આવેલા 15માં નાણાંપંચ વિશે થોડું જાણીએ.

• તાજેતરમાં ગુજરાતની મુલાકાતે આવેલા 15માં કેન્દ્રીય નાણાંપંચ અને ગુજરાતના મુખ્યમંત્રી શ્રી વિજયભાઈ રૂપાણી, નાયબ મુખ્યમંત્રી શ્રી નીતિનભાઈ પટેલ ઉપરાંત રાજ્યના વરિષ્ઠ અધિકારીઓ વચ્ચે ગાંધીનગર  ખાતે એક બેઠક યોજાઇ હતી.
• આ બેઠકમાં મુખ્યમંત્રી શ્રી વિજયભાઈ રૂપાણીએ 15માં કેન્દ્રીય નાણાંપંચ સમક્ષ ગુજરાતના આર્થિક સામાજિક વિકાસ તથા દેશના વિકાસમાં ગુજરાત સરકારના પ્રો-એક્ટિવ યોગદાન અંગે માહિતી આપી હતી અને આ નાણાંપંચને કેટલાક અગત્યના સૂચનો પણ કર્યા હતા.
• આ અંતર્ગત મુખ્યમંત્રી શ્રી વિજયભાઈ રૂપાણીએ જણાવ્યું હતું કે-
• દેશની કુલ જનસંખ્યાના 5 ટકા(%) આબાદી ધરાવતું ગુજરાત નેશનલ GDPમાં 7.6 ટકાનું યોગદાન આપે છે
• ભારતના આર્થિક સર્વેક્ષણના 2017-18ના  અહેવાલો અનુસાર સેવાઓ અને વસ્તુઓની નિકાસમાં 17 ટકા  યોગદાન ગુજરાતે આપ્યું છે
• ગુજરાત રેવન્યુ સર પ્લસ રાજ્ય છે.
• 2016-17 દરમ્યાન ગુજરાતની ફિસ્કલ  ડેફિસીટ ઘટીને GSDP (Gross State Domestic Product)ના 1.42 ટકા થઈ ગઈ છે

-: મુખ્યમંત્રીશ્રીના સૂચનો :- 

• મુખ્યમંત્રીશ્રી એ 15માં નાણાંપંચ સમક્ષ રાજ્યોને પરફોર્મન્સ બેઇઝડ પ્રોત્સાહન આપવાની બાબત  પંચના માપદંડમાં આવરી લેવા માટે અનુરોધ કર્યો હતો.
• આ ઉપરાંત તેમણે નાણાંપંચને રાજ્યોની મહેસૂલી આવક અને ખર્ચની જવાબદારીઓ વચ્ચેના પ્રવર્તમાન અસંતુલન પર વિચાર કરવાનો પણ અનુરોધ કર્યો હતો.
• શહેરી ક્ષેત્રોમાં ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર સુવિધા અને સેવાઓમાં ગુણવત્તા માટે શહેરીકરણ સંદર્ભના માપદંડો સમાવિષ્ટ કરવાનું પણ તેમણે જણાવ્યું હતું.

-: 15મુ કેન્દ્રીય નાણાપંચ :-

• ભારતમાં 15માં કેન્દ્રીય નાણાપંચની રચના 27 નવેમ્બર 2017ના રોજ કરવામાં આવી હતી.
• 15માં નાણાપંચના અધ્યક્ષ શ્રી નંદ કિશોર સિંઘ (એન.કે.સિંઘ) છે.
• આ નાણાપંચના ફૂલ ટાઈમ સભ્યોમાં શ્રી શક્તિકાંતા દાસ અને શ્રી અનૂપ સિંઘ નો સમાવેશ થાય છે.
• જ્યારે ડૉ. અશોક લાહિરી અને ડૉ. રમેશ ચાંદ આ નાણાંપંચના પાર્ટ ટાઈમ સભ્યો છે.

ક્ર્મ	નામ	વિશેષતા
1	શ્રી નંદ કિશોર સિંઘ	અધ્યક્ષ
2	શ્રી શક્તિકાંતા દાસ	ફુલટાઇમ સભ્ય
3	શ્રી અનૂપ સિંઘ	ફુલટાઇમ સભ્ય
4	ડૉ. અશોક લાહિરી	પાર્ટટાઈમ સભ્ય
5	ડૉ. રમેશ ચાંદ	પાર્ટટાઈમ સભ્ય

• નોંધ:-
• 1 એપ્રિલ 2020થી શરૂ થતા પાંચ નાણાકીય વર્ષ માટે ભલામણો કરવા આ નાણાંપંચની રચના કરવામાં આવી છે.
• 15મું કેન્દ્રીય નાણાંપંચ 1 એપ્રિલ 2020થી 31 માર્ચ 2025 સુધીના સમયગાળા માટે ભલામણ કરશે.
• નાણાપંચના મુખ્યકાર્યો કેન્દ્ર અને રાજ્ય વચ્ચે નાણાંની ફાળવણી, કો-ઓપેરેટીવ ફેડરાલિઝમ(સહકારી સંઘવાદ)ને વધુ મજબૂત બનાવવો, જાહેર ખર્ચની ગુણવત્તામાં સુધારો કરવો અને નાણાકીય સ્થિરતા જાળવવામાં સહાયતા કરવી..વગેરે જેવા કાર્યોનો સમાવેશ થાય છે.
• -: ભારતમાં કેન્દ્રીય નાણાંપંચ :-
• ભારતીય બંધારણના અનુચ્છેદ 280 અંતર્ગત ભારતના રાષ્ટ્રપતિ દ્વારા દર 5 વર્ષે નાણાંપંચની રચના કરવામાં આવે છે.
• આ અંતર્ગત 22 નવેમ્બર 1951ના રોજ ભારતમાં પ્રથમ નાણાંપંચની રચના કરવામાં આવી હતી.
• ભારતના પ્રથમ નાણાંપંચના અધ્યક્ષ કે.સી.નિયોગી હતા.

-: ભારતમાં નાણાંપંચ :-

ક્ર્મ	રચના	અધ્યક્ષ	કયા સમયગાળા  માટે ભલામણ કરવા રચના ?
પ્રથમ	1951	શ્રી કે.સી.નિયોગી	1952-57
14મું	2013	ડૉ. વાય.વી.રેડ્ડી	2015-20
15મું	2017	શ્રી નંદ કિશોર સિંઘ	2020-25

-: 14માં નાણાંપંચની ભલામણો :-

1. ડૉ. વાય.વી.રેડ્ડીની અધ્યક્ષતામાં બનેલા 14માં નાણાંપંચની ભલામણોમાંથી મુખ્ય ભલામણો નીચે મુજબ છે.
2. શેર કરી શકાય તેવા કેન્દ્રીય કરની ચોખ્ખી આવકમાં રાજ્યોનો હિસ્સો 42% હોવો જોઈએ.
3. રેવન્યુ ખાદ્યમાં ક્રમશઃ ઘટાડો કરીને તેને દૂર કરવી.
4. 2017-18 સુધીમાં રાજકોષીય ખાદ્ય GDPના 3% સુધી ઘટાડવી.
5. કેન્દ્ર રાજ્યના સંયુક્ત દેવા માટે GDPના 62%નું લક્ષ્ય.
6. ભારતમાં GST અમલમાં લાવવા માટે કેન્દ્ર અને રાજ્યોએ 'Grand Bargain' કરીને ચોક્કસ નિષ્કર્ષ પર આવવું જોઈએ.
7. રાજ્યોએ વીજ ખાદ્યની સમસ્યાનો ચોક્કસ સમય મર્યાદામાં ઉકેલ લાવવો જોઈએ.